指教：听听“明星爸爸”刘畊宏的育儿经刘畊宏小泡芙育儿
Периодизаци?а е обид да категоризира и подели времето на именувани делови. Резултатот е описна апстракци?а што овозможува успешно работе?е со одредени временски периоди со релативно стабилни одлики. Сепак, одредува?ето на точниот почеток и кра? на еден "период" е само тема за дебата.
Основни одлики
[уреди | уреди извор]Пове?ето дисциплини што се обидуваат да дискутираат со некаков успех за минатото, ?а сметаат за полесна поделбата на тоа што се случило и да им даваат ими?а на тие делови. Периодизаци?ата ка? науките ги вклучува геолошките периоди Креда и ?ура, а пак примери од човечката истори?а ги вклучуваат династи?ата ?оу, барокот и Харлемската ренесанса.
До оно? степен кога истори?ата станува континуирана и невозможно да се генерализира, сите системи на периодизаци?а стануваат помалку или пове?е произволни. Сепак, без именува?е на периодите, колку и да е несмасно и непрецизно, минатото не би било ништо друго освен расштркани настани без неко?а рамка што ?е ни помогне да ги разбереме. Нации, култури, фамилии па и индивидуалци, секо? со сво?ата истори?а, посто?ано се зафатени со наметнува?е, преклопува?е и често несистематизира?е на шеми за временска периодизаци?а; ознаките за периодизаци?а посто?ано се оспоруваат и редефинираат. Еден историчар може да напише нова истори?а на ренесансата во Европа; а друг може да тврди дека воопшто не постои Европска ренесанса.
Употреба
[уреди | уреди извор]Не само што е неизбежно преклопува?ето на периодизираните блокови, туку и често има конфликт и контрадикторност ме?у нив. Некои имаат културолошки употреби ("Позлатената ера"), други пак покажуваат на важни историски настани (,,Периодот ме?у двете Светски во?ни 1918 – 1939”), други пак се дефинирани со децималните системи на брое?е ("1960те", "17 век"). Други периоди се именувани вли?ателни и талисмански индивидуалци ("Виктори?анската ера", "Едвардовската ера", "Ерата на Наполеон").
Некои од овие употреби се географски. Ова важи за ознаките добиени од индивидуалци и владеачки класи како ?ексоновата ера во Америка, периодот Ме??и во ?апони?а, или Периодот на Меровинзите во Франци?а. Културолошките термини имаат ограничен опсег. Така, концептот "Романтичен период" може да нема никакво значе?е надвор од Европа или во култури под вли?ание на Европа. Исто така, "1960те", иако технички важат насекаде во светот според смета?ето на Нашата Ера, има специфични културни конотации во различни зем?и. Поради оваа причина може да се рече дека "Во Шпани?а не се случиле 1960те". Ова значи дека сексуалната револуци?а, контракултурата, бунтот на младите и многу други работи никогаш не се развиле во Шпани?а зашто таа децени?а поради конзервативната римокатоличка култура и авторитативниот режим на Франциско Франко. Исто така може да се тврди, дека "1960те" започнале во доцните 1950-ти и завршиле во раните 1970-ти, како што тврди Артур Марвик. Неговата причина да го каже ова е дека културните и економските услови што го дефинираат значе?ето на периодот покриваат пове?е од случа?ниот факт на 10 годишниот блок што започнува со бро?от 6. Продолжената употреба го дала терминот "долгите во 1960-ти". Употребата произлегува од другите историчари што ?а користеле ознаката "долгиот 19 век" (1789 – 1914) да ?а помират произволната децимална хронологи?а со знача?ните културни и соци?ални фази. Слично на тоа, 18 век може да се може да трае од 1714 – 1789. Ерик Хобсбаум тврдел дека тоа што то? го нарекува "краткиот дваесетти век", го опфа?а периодот од Првата светска во?на до кра?от на Студената во?на.
Слични проблеми ги погодуваат другите ознаки. Дали е можно да се употребува терминот "Виктори?ански" надвор од Британи?а? Понекогаш се користи кога се смета дека неговите конотации успешно ги опишуваат политиката, културните и економските услови карактеристични за последните две третини од 19 век. Сепак, термините за периодизаци?а често имаат негативни или позитивни конотации кои вли?аат на нивната употреба. Ова го вклучува и Виктори?ански, ко? често негативно укажува на сексуалната репреси?а и конфликтот ме?у класите. Други ознаки како ренесанса имаат силно позитивни одлики. Како резултат на тоа, значе?ето на овие термини се проширувало. Така, Англиската ренесанса е речиси со идентично значе?е како и Елизабетанскиот Период. Сепак, каролиншката ренесанса се смета дека се по?авила во времето на владее?ето на кралот на Франките, Карло Велики. Тоа е период од 700 години ме?у двете ренесанси. Други примери се Американската ренесанса во 1820те – 60те, однесува??и се главно на литературата, а Харлемската ренесанса од 1920те, однесува??и се на музиката и визуелните уметности.
Поради овие позитивни и негативни конотации, некои периоди се посре?ни од другите во однос на нивните ими?а, иако ова може да доведе до проблеми како оние дадени погоре. Концепци?ата на преродбата на класичното латинско уче?е за првпат се припишува на итали?анскиот поет Франческо Петрарка, таткото на Хуманизмот, термин ко? не бил создаден сè до 19 век, но концептот преродба често се користел од времето на Петрарка. Доминантната употреба на зборот ренесанса се однесува на културните промени што се случиле во Итали?а и што кулминирале со Развиената ренесанса, околу 1500 година. Концептот главно важи за визуелните уметности, однесува??и се на делата на Микелан?ело, Рафаело и Леонардо да Винчи. Тоа исто така се употребувало и за другите уметности, но спорно е мисле?ето дека се употребувало за опис на фаза во економската, соци?алната и политичката истори?а. Пове?ето историчари (дефинирани како членови кои си го пла?аат членството во организациите посветени на пропагира?ето на истори?ата во повисокото образование како Американската Асоци?аци?а за истори?а (American History Association)) сега гледаат на историските периоди општо познати како ренесанса и Реформаци?а како "Раниот Нов Век". Има постепена промена во курсевите кои се изучуваат и во книгите кои се об?авуваат да се совпа?аат со промената во периодот на именува?е, ко? пак ги одразува разликите ме?у соци?алната истори?а и културната истори?а. Новата номенклатура предложува пошироко географско покритие и зголемува?е на вниманието кон односите ме?у Европа и останатиот свет. Временската рамка исто така е различна, зашто ,, ренесансата” има тенденци?а да се однесува на настаните од општо поран период отколку на "Раниот Нов Век".
Поважни периоди
[уреди | уреди извор]Терминот Среден век исто така бил од Петрарка. То? го споредувал сво?от период со Антиката и Класиката, гледа??и го неговото време како време на преродба по мрачниот среден период, средниот век. Иде?ата дека средниот век бил "средната" фаза поме?у два големи периодизирани концепти, Антика и Нов Век сè уште постои. То? може да се подели на ран, развиен и доцен среден век. Терминот "Мрачно доба" пове?е не е во употреба, поради неговата потешкоти?а да се користи неутрално, иако некои писатели се обиделе да го задржат и да го ослободат од негативните конотации. Терминот "Среден век" и придавката средновековен исто така имаат негативно значе?е во секо?дневната употреба ("варварското однесува?е кон затворениците во то? и то? затвор го прави да изгледа средновековно"), но ова не се пренесува во академската терминологи?а. Сепак, други термини, како готска архитектура, се користел за еден стил типичен за развиениот среден век и воглавно ги изгубил првичните негативни конотации, добива??и нови значе?а со текот на времето (види Готска архитектура и Готска поткултура).
Готиката и барокот ги добиле своите ими?а во подоцнежните периоди кога претходниот стил бил непопуларен. Зборот "Готски" бил користен како пе?оратив за сите нешта од северна Европа и со тоа, варварски, на?прво од ?ор?о Вазари. Васари исто така се смета дека прв го употребил терминот "Ренесанса" (rinascita), период во ко? то? бил историчар на уметноста, глумец и архитект. ?ор?о Васари го создал терминот "Готски" во обид да ?а опише, воглавно архитектурата што ?а сметал за непристо?на, веле??и дека "изгледа како да ?а изградиле Готите". Поимот барок (на?веро?атно) првпат бил употребен во 18 век за да ?а опише неправилната форма на природниот бисер и подоцна за стилот во архитектурата гледан како "неправилен" во споредба со правилната неокласицистичка архитектура од тоа време. Потоа овие термини станале чисто за опишува?е и воглавно ги изгубиле негативните конотации. Сепак, терминот "Барок" во уметноста (слика?е) (на пример Петер Пол Рубенс) се однесува период во истори?ата ко? се случил порано од оно? во музиката (Георг Фридрих Хендл, ?охан Себасти?ан Бах). Ова ?а одразува разликата поме?у стилистичката истори?а во рамките на уметноста и надворешната хронолошка истори?а.
Во многу случаи лу?ето што живееле во еден период не можеле да се идентификуваат себеси како припадници на период во ко? биле сместени подоцна од историчарите. Ова е делумно поради неможноста да се предвиде иднината и така тие не можеле да кажат дали се нао?аат на почетокот, средината или кра?от на еден период. Друга причина може да биде и нивното чувство во историскиот разво? што може да се утврди со религиите и идеологиите што се разликуваат од оние користени од подоцнежните историчари.
Важно е да се препознае разликата поме?у самосто?но дефинираните историски периоди и оние кои биле дефинирани подоцна од историчарите. На почетокот на 20 век постоело општо верува?е дека културата, политиката и истори?ата влегуваат во нова ера – дека новиот век би бил нова ера на човековото искуство. Ова верува?е било повторено на почетокот на 21 век, иако тоа било на сосема различен начин. Други културни и историски фази подоцна биле об?аснувани со години, па дури и векови.
Потекло на периодизаци?ата
[уреди | уреди извор]Потеклото на периодизаци?ата е многу старо и за првпат станало дел од западната традици?а со старогрчките митови и Библи?ата. Вергили? раскажувал за едно старо Златно доба и повратните циклуси во истори?ата. Библи?ата раскажува за истори?ата од Создава?ето од Кра?от на времето. Една библиска шема за периодизаци?а често користена во средниот век била теолошката поделба на истори?ата на три периоди од страна на Свети Павле: првиот период пред ерата на Мо?се? (природа); втор период Мозаички закон (закон); и третиот во ерата на Христа (благодети). Но можеби на?често дискутираната шема за периодизаци?а во средниот век била Шесте периоди на светот, каде секо? период траел 1000 години брое??и од Адам до сегашноста, а сегашноста (во Среднио век) била шестиот и последен период.
Периодизаци?а на потеклото
[уреди | уреди извор]Лесно е да до?де до забуна ме?у потеклото на периодизаци?ата и периодизаци?ата на потеклото. Периодизаци?ата на потеклото е обид да се подредат временските периоди во далечното минато за кои нема директна евиденци?а. Како што е нагласено погоре, секо?а периодизаци?а е предмет на квалификации и препирки што не треба да се земат здраво за готово. Периодизаци?ата на потеклото има свои предизвици освен, на пример тоа што периодизациите можат да се потпрат на текст, кои се суптилни и филозофско сложени.
Една тактика за периодизаци?а ко?а се користела порано, e како и во антропологи?ата, да се потпри на настани, како измислува?ето на неко?а алатка или потеклото на ?азикот, за кои се знае дека посто?ат, но се знае многу малку во детали.
Дополнително
[уреди | уреди извор]Наводи
[уреди | уреди извор]- Lawrence Besserman, ed., The Challenge of Periodization: Old Paradigms and New Perspectives, 1996, ISBN 0-8153-2103-1. See Chapter 1 for an overview of the postmodernist position on Periodization.
- Bentley, J. H. 1996. Cross-Cultural Interaction and Periodization in World History. American Historical Review (June): 749–770.
- Grinin, L. 2007. Periodization of History: A theoretic-mathematical analysis. In: History & Mathematics. Moscow: KomKniga/URSS. P.10–38. ISBN 9785484010011.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||