聊城主城区新增抓拍点68处,滨河大道新增57处,3月31日起全部启用
Алберт А?ншта?н | |
---|---|
![]() Алберт А?ншта?н, 1947 | |
Роден(а) | 14 март 1879 Улм, Виртемберг, Германи?а |
Починал(а) | 18 април 1955 (76 г.) Принстон, ?у ?ерси, САД |
Живеалиште | Германи?а, Итали?а, Шва?цари?а, САД |
Држав?анство | Германи?а (1879—96, 1914—33) Шва?цари?а (1901—55) САД (1940—55) |
Поли?а | Физика |
Установи | Шва?царски Патентен завод (Берн) Циришки универзитет Универзитет Чарлс во Прага Пруска Академи?а на науките Ка?зер Вилхелм Институт Ла?ден универзитет Институт за напредни студии |
Образование | ЕТХ Цирих Циришки универзитет |
Докторски ментор | Алфред Клеинер |
Други ментори | Хеинрих Фридрих Вебер |
Познат по | Општа релативност Специ?ална релативност Брауново движе?е Фотоелектричен ефект Еднаквост на масата и енерги?ата А?ншта?нови равенки за поле Теори?а на унифицирани поли?а Бос-А?ншта?нови статистики АПР парадокс |
Вли?ание од | Марсел Гросман |
Вли?аел врз | Давид Бом |
Поважни награди | Нобелова награда за физика (1921) Коплиев медал (1925) Планков медал (1929) |
Потпис![]() |
Дел од темата |
Специ?ална релативност |
---|
![]() |
Алберт А?ншта?н (германски: Albert Einstein; 14 март 1879 — 18 април 1955) — германски теоретски физичар, на?познат по неговата Теори?а за релативноста и Теори?ата за еднаквост на масата и енерги?ата, . А?ншта?н ?а добил Нобеловата награда за физика во 1921 година за ?неговата работа во полето на теориската физика, а особено за неговото откритие на фотоелектричниот ефект“.[1]
Во огромниот бро? на придонеси на А?ншта?н кон физиката се вбро?ува неговата Специ?ална теори?а за релативноста, ко?а ги споила механиката и електромагнетизмот, и неговата Општа теори?а за релативноста, ко?а ?а проширила Теори?ата за релативноста за нерамномерното движе?е, создава??и нова теори?а на гравитаци?а. Има бро?ни придонеси во поли?ата на релативистичка космологи?а, капиларна акци?а, критична опалесценци?а, класични проблеми на статистичката механика и нивната примена во квантната теори?а, об?аснува?е на брауновото движе?е на молекулите, веро?атности на атомската транзици?а, Квантната теори?а на едноатомски гасови, термодинамичките сво?ства на светлината со ниско ниво на зраче?е (со што ги дава темелите на Теори?ата на фотони), Теори?а за зраче?е вклучува??и стимулирана емиси?а, концептот на Теори?ата на унифицирани поли?а и придонеси кон физичката геометризаци?а.
А?ншта?н об?авил преку 300 научни и над 150 ненаучни дела.[2][3] Има статус на слава во заедницата на физиката,[4] а магазинот Та?м во 1999 го именува како ?Личност на векот“. Во пошироката култура, името ?А?ншта?н“ стана синоним на гени?алност.
Младост и образование
[уреди | уреди извор]Алберт А?ншта?н е роден во евре?ско семе?ство во Улм, Виртемберг, Германи?а на 14 март 1879. Неговиот татко бил Херман А?ншта?н, продавач и инженер. Неговата ма?ка била Полин А?ншта?н (моминско презиме Кох). Во 1880, семе?ството се преселило во Минхен, каде неговиот татко и ву?ко формирале компани?а, ?Elektrotechnische Fabrik J. Einstein & Cie“, ко?а произведувала електрична опрема.
А?ншта?нови не биле посериозни евре?ски религозни верници, па затоа Алберт посетувал католичко основно училиште. Иако А?ншта?н имал рани говорни маани, то? сепак бил ме?у врвните ученици во училиштето.[5][6]

Кога А?ншта?н имал пет години, неговиот татко му покажал ?ебен компас. А?ншта?н сфатил дека има нешто во празниот простор што ?а движи иглата и подоцна из?авил дека ова искуство му направило ?длабока и долготра?на импреси?а“.[7] На инсистира?е на неговата ма?ка, то? земал часови по виолина на шестгодишна возраст, и иако не ги сакал и евентуално се откажал, подоцна многу уживал во моцартовите виолински сонати. Како што растел, А?ншта?н градел модели и механички направи од чиста забава, а почнал да покажува и талент за математика.
Во 1889, семе?ниот при?ател Макс Талмуд, медицински студент,[8] го запознал десетгодишниот А?ншта?н со клучни научни, математички и филозофски текстови, вклучува??и го делото на Кант Критика на чистата причина и евклидовите Елементи (А?ншта?н ?а нарекол ?малата света геометриска книга“)[8] Од Евклид, А?ншта?н почнал да разбира дедуктивно резонира?е, и до дванаесетгодишна возраст, то? ?а научил евклидовата геометри?а. Веднаш потоа почнал да го истражува калкулусот.
Во неговите рани тине??ерски години, А?ншта?н ?а посетувал прогресивната гимнази?а Луитполд. Неговиот татко имал намера то? да следи електрично инженерство, но А?ншта?н се судрил со авторитетните во училиштето и со школскиот режим. То? подоцна напишал дека духот на уче?е и креативноста биле изгубено во строго уче?е на памет.
Во 1894, кога А?ншта?н имал петнаесет години, бизнисот на неговиот татко пропаднал и семе?ството се преселило во Итали?а, на?првин во Милано, а по неколку месеци во Пави?а. За ова време, А?ншта?н го напишал сво?от прв научен труд, ?Истражува?ето на состо?бата на етер во магнетни поли?а“[9] А?ншта?н подоцна го напуштил Минхен за да го заврши средното училиште, но во пролетта 1895 година се повлекол за да се придружи на семе?ството во Пави?а, убедува??и го училиштето да го ослободи користе??и медицинска белешка.
Наместо да го заврши средното образование, А?ншта?н одлучил да се при?ави директно на ЕТХ Цирих, Шва?царскиот Федерален Институт за технологи?а во Цирих, Шва?цари?а. Без школско свидетелство, то? морал да положи приемен испит, во што не успеал, иако имал исклучително добри оценки во математика и физика.[10] А?ншта?н напишал дека во таа иста година, на 16 години, за првпат го извршил неговиот експеримент на визуелизаци?а на патува?е паралелно со светлосен бран.
А?ншта?нови го испратиле Алберт во Арау, Шва?цари?а, да го заврши средното образование. Додека престо?увал со фамили?ата на проф. ?ост Винтелер, то? се за?убил во нивната ?ерка, Мари (сестрата на Алберт, Ма?а, подоцна се омажила со Пол Винтелер). Во Арау, А?ншта?н ?а проучувал Максвеловата Електромагнетна теори?а. Во 1896, то? матурирал на 17 годишна возраст, се откажал од своето германско држав?анство за да ?а избегне воената служба (со одобрение на татка си) и конечно се при?авил на математичката програма во ЕТХ. Мари се преселила во Олсберг, Шва?цари?а каде зела наставничко место.
Во 1896, идната жена на А?ншта?н, Милева Мари?, исто така се при?авила на ЕТХ како единствената жена ко?а студирала математика. За време на следните неколку години, А?ншта?н и Мари? го развиле своето при?ателство во романса. А?ншта?н завршил со студиите во 1900 од ЕТХ со диплома по физика.[11] Истата година, при?ателката на А?ншта?н, Мишел Бесо, го запознала со работата на Ернст Мах. Следната година, А?ншта?н об?авил стати?а во престижниот весник Annalen der Physik за капиларните сили на една сламка. На 21 февруари 1901, то? добил шва?царско држав?анство, од кое никогаш не се откажал.[12]
Научна кариера
[уреди | уреди извор]А?ншта?н студирал во Цирих на Eidgen?ssische Technische Hochschule од 1896 до 1900 година каде му е доделена учителска диплома. Во 1901 година станал држав?анин на Шва?цари?а. По завршени студии А?ншта?н се вработува во Патентниот завод на Шва?цари?а. А?ншта?н докторирал во 1905 година со теза "Нов вид на воспоставува?е на молекуларни димензии" ("Eine neue Bestimmung der Moleküldimensionen"). Истата година напишал неколку студии кои ги имаат воспоставено темелите на современата физика. Неговите истражува?а се дотолку импресивни оти немале обимни наводи во поранешната научна литература и претставувале битен исчекор кон нови разбира?а на физичките по?ави. Три од нив, на темите на брауновото движе?е, фотоелектричен ефект и специ?ална релативност се од посебна важност биде??и раз?асниле наб?удува?а за коишто до тогаш не постоеле научни об?аснени?а.
А?ншта?н станал светска позната личност по неговата формулаци?а на теори?ата за релативноста во 1915 година. Неговата популарност има достигнато такво ниво што во секо?дневниот говор зборот А?ншта?н претставува синоним за интелигентен или гени?ален. Последните години од сво?от живот ги посветил на изучува?е на обединува?ето на теориите на гравитаци?а и електромагнетизам.
Политички погледи
[уреди | уреди извор]А?ншта?н себеси се сметал за пацифист и хуманист, а кон кра?от на животот и за демократски соци?алист. Особено изразен бил неговиот пацифизам, при што А?ншта?н посебно ги почитувал погледите на Махатма Ганди.
Познато е неговото залага?е за одбрана на човековите права, кое особено дошло до израз за време на макартизмот во САД. Кога истакнатиот црнечки водач В. Е. Б. Дибуа бил обвинет дека е комунистички шпион, А?ншта?н сам се при?авил за сведочи во негова корист. Во таа прилика, А?ншта?н из?авил: ?Расизмот е на?голема болест на Америка.“ По об?авата на А?ншта?н дека ?е сведочи во одбрана на Дибуа, обвинението против него било повлечено.
На?контроверзен е ставот на А?ншта?н кон атомската бомба. Непосредно пред почетокот на Втората светска во?на, на 2 август 1939 година А?ншта?н му напишал писмо на американскиот претседател Френклин Рузвелт, поттикнува??и го да започне истражува?а за пронао?а?е на ?адрено оруж?е. Сепак, подоцна А?ншта?н се спротивставил на употребата на ?адреното оруж?е и не учествувал во проектот за создава?е на атомска бомба. По во?ната, А?ншта?н се промовирал како еден од на?големите критичари на ?адреното оруж?е.
А?ншта?н бил и приврзаник на ционизмот. Во 1952 годинна, новосоздадената Држава Израел му понудила да стане втор претседател на зем?ата, но А?ншта?н ?а одбил понудата, тврде??и дека не поседува доволно способности за справува?е со лу?е.
Занимливости
[уреди | уреди извор]По смртта на А?ншта?н, за време на аутопси?ата му биле извадени мозокот и очите, при што во 1955 година очите му биле предадени на неговиот личен офталмолог Хенри Абрамс, ко? ги чувал до 2009 година. Потоа, тие се чувале во сеф во ?у?орк.[13]
А?ншта?н како тема во уметноста и во популарната култура
[уреди | уреди извор]- ?А?ншта?н“ — кус расказ на македонскиот писател ?око Здравески од 2019 година.[14]
- ?А?ншта?н на плажа“ (англиски: Einstein on the beach) — музички албум на американскиот композитор Филип Глас (Philip Glass) од 1979 година.[15]
- ?А?ншта?новиот ден“ (англиски: Einstein's Day) — песна на американската рок-група Мишн оф Бурма (Mission of Burma) од 1982 година.[16]
Надворешни врски
[уреди | уреди извор]![]() |
?Алберт А?ншта?н“ на Ризницата ? |
Македонски ?азик
[уреди | уреди извор]Англиски ?азик
[уреди | уреди извор]- А?ншта?н интернет архивиАрхивирано на 11 август 2011 г.
- А. А?ншта?н: Лик и дело Архивирано на 25 ноември 2005 г., на Американскиот Институт за физика: биографи?а, аудио и PDF документи за училишна намена
- ?Емилио Сегре визуелни архиви: Алберт А?ншта?н“ Архивирано на 27 ноември 2007 г., Американски Институт за физика
- MacTutor History of Mathematics archive: Albert Einstein Универзитет Сент Ендр?уз, училиште за математика и статистика (содржи огромна библиографи?а за понатамошно чита?е)
- ?Големата иде?а на А?ншта?н“ - Мрежно место на сери?ата телевизиски документарци Nova
- Nobelprize.org: Нобеловата награда за физика 1921
- Математички генеолошки проект: Алберт А?ншта?н, генеолошки проект на Државниот универзитет Северна Дакота во соработка со Американското Математичарско Здружение
- Во сенката на А?ншта?н BBC Радио 4 сери?ал на придонесите на А?ншта?н
- Дела на Алберт А?ншта?н (во ?авна сопственост во Канада)
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ ?Нобелова награда за физика 1921“. Нобелова фондаци?а. Посетено на 6 март 2007.
- ↑ Пол Артур Шилп, уредувач (1951). Albert Einstein: Philosopher-Scientist, Volume II. ?у?орк: Harper and Brothers Publishers (Harper Torchbook едици?а). стр. стр. 730–746. Во неговите ненаучни трудови се вклучуваат: За ционизмот: Говори и предава?а од проф. Алберт А?ншта?н (1930), ?Зошто во?на?“ (1933, соавтор со Сигмунд Фро?д), Светот според мене (1934), Од моите подоцнежни години (1950) и научна книга за општата читателска публика, Еволуци?ата на физиката (1948, соавтор со Леополд Инфелд).
- ↑ ?Алберт А?ншта?н, биографи?а“. Нобелова Фондаци?а. Посетено на 7 март 2007.
- ↑ Дурани, Матин. ?Физиката: минато, денес, иднина“. Physics World. Архивирано од изворникот на 2025-08-04. Посетено на 27 ноември 2007.
- ↑ Розенкранц, Цеев (2005). Albert Einstein — Derrière l'image. Neue Zürcher Zeitung. стр. 29. ISBN 3-03823-182-7.
- ↑ Совел, Томас (2001). А?ншта?н синдромот: Бистри деца кои проговоруваат доцна. Basic Books. стр. 89–150. ISBN 0-465-08140-1.
- ↑ Шилп, П. А. (1979). Алберт А?ншта?н - Автобиографски забелешки. Open Court Publishing Company. стр. 8–9.
- ↑ 8,0 8,1 Дадли Хершбаг, ?А?ншта?н како студент“, оддел за хеми?а и биохеми?а при универзитетот Харвард, Кембри?, САД, стр. 3 веб: HarvardChem-Einstein-PDF Архивирано на 26 февруари 2009 г.: за посетите на Макс Талмуд.
- ↑ Мехра, ?агдиш. ?Првиот труд на А?ншта?н“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2025-08-04. Посетено на 4 март 2007.
- ↑ Ха?филд, Ро?ер; Картер, Пол (1993), Приватниот живот на Алберт А?ншта?н, London: Faber and Faber, стр. 21, ISBN 0-571-17170-2
- ↑ ?Кратка биографи?а на Алберт А?ншта?н“. 2005. Посетено на 11 ?уни 2007.
- ↑ ?Националностите на А?ншта?н на einstein-website.de“. Архивирано од изворникот на 2025-08-04. Посетено на 4 октомври 2006.
- ↑ ?Окото на А?ншта?н и средниот прст на Галиле? се чуваат како музе?ски експонати“, Дневник, година XIX, бро? 5874, петок, 25 септември 2015, стр. 22-23.
- ↑ ?око Здравески, Отсечки стварност. Скоп?е: Бегемот, 2019, стр. 58.
- ↑ YouTube, Philip Glass - Einstein On The Beach - 01 Knee Play 1 (1981) (пристапено на 13 ма? 2017)
- ↑ YouTube, Mission Of Burma - VS. - Full Album (пристапено на 13 ма? 2017)
|
|
- Родени во 1879 година
- Починати во 1955 година
- Починати во Принстон
- Починати во ?у ?ерси
- Починати во САД
- Алберт А?ншта?н
- Добитници на Нобеловата награда за физика
- Германски Евреи
- Германски физичари
- Американски Евреи
- Американски физичари
- Лу?е од Улм
- Членови на Баварската академи?а на науките
- Членови на Американското филозофско друштво
- Личности овековечени во споменикот ?Валхала“
- Носители на прускиот Орден за заслуги (гра?ански)
- Носители на медалот ?Макс Планк“
- Странски членови на Кралското друштво
- Апсолвенти на Шва?царскиот федерален технолошки институт во Цирих
- Квантни физичари
- Космолози
- Теориски физичари
- Американски пронао?ачи
- Германски нобеловци
- Американски нобеловци
- Евре?ски нобеловци
- Германски пронао?ачи
- Членови на Кралската холандска академи?а на уметностите и науките
- Дописни членови на Академи?ата на науките на Советскиот Со?уз
- Членови на Националната академи?а на науките на САД
- Странски членови на Индиската национална академи?а на науките
- Носители на Златниот медал од Кралското астрономско друштво
- Членови на Кралската шведска академи?а на науките
- Почесни членови на Академи?ата на науките на Советскиот Со?уз
- Шва?царски нобеловци
- Членови на Пруската академи?а на науките
- Членови на Гетингенската академи?а на науките